Skoro da nije ostalo ništa od pomirujućeg narativa koji je 2000-ih zahvatio Hrvatsku, Srbiju i Bosnu i Hercegovinu, vraćajući ratne teme devedesetih godina prošlog vijeka u regiju. Pet godina nakon okončanja krvavih sukoba, iza koji je ostalo više od 100.000 mrtvih, stotine hiljada ranjenih i više od milion raseljenih, izgledalo je kao da regija prolazi tešku katarzu, spremna da se suoči s bolnom prošlošću.

Ali, kako to opisuje kulturološkinja Aleksandra Bosnić Đurić, tri desetljeća nakon ratova ne samo da je period za revitalizaciju ovog društvenog i političkog prostora propušten, “već su ovi odnosi bitno unazađeni”. Konkretno u Srbiji, a politička klima u njoj je važna “pre svega zbog uticaja koju ona ima u Crnoj Gori i [bh. entitetu] Republici Srpskoj, ponovo se vraćaju opsesivne teme devedesetih godina prošlog veka”.

Zloupotreba 90-ih tri desetljeća kasnije

Posljednji međudržavni incident u regiji izazvao je čelnik Bezbednosno-obaveštajne agencije (BIA) Srbije Aleksandar Vulin, nakon što je u julu najavio stipendijranje dvije studentice iz Istočnog Sarajeva koje su studirale u Sarajevu koje su veličale presuđenog ratnog zločinaca Ratka Mladića u Bosni i Hercegovini. Mjesec kasnije službeni Zagreb reagirao je na revizionističke poruke tokom obilježavanja godišnjice progona Srba iz Hrvatske u akciji “Oluja” 1995. godine, a najviši politički i vjerski čelnici Srbije i RS-a godišnjicu su obilježili u Prijedoru, masovnom stradanju Bošnjaka i Hrvata u posljednjem ratu.

Historičar Dragana Markovina je optimističan, jer su nepuna tri desetljeća od okončanja ratova na prostoru nekadašnje Jugoslavije bolji odnosi između “običnog svijeta“, koji putuje i komunicira, dok političke odnose opisuje kao “korak naprijed, nazad dva“.

“Od onih optimističnih početka 2000-ih, kada se činilo da će se stvari pomaknutu nabolje, jer je bila promjena vlasti iz 90-ih i u Srbiji i u Hrvatskoj … sada su odnosi na političkoj razini loši, zapravo nikada nisu bili gori“, rekao je on za Al Jazeeru.

Period neposredno nakon rata Aleksandra Bosnić Đurić vidi periodom kada su, “po svemu sudeći, postojali ubedljiviji i vitalniji napori da društva i države u regionu postanu demokratski“. Politiku međuregionalnog pomirenja su intenzivno zagovarali hrvatski predsjednici Stipe Mesić i Ivo Josipović, premijer Zoran Đindić i predsjednik Boris Tadić u Srbiji…

‘Kopulistički režimi su skloni koruptivnim radnjama’

Međutim, nakon tranzicija, koje Aleksandra Bosnić Đurić opisuje kao problematične ili sasvim neuspješne, “populizmu skloni režimi povlađivali su starim nacionalističkim uverenjima i animozitetima, jer su na taj način mogli lakše da homogenizuju svoja biračka tela. Ova homogenizacija je uključivala odsustvo želje da se sasvim dekonstruišu narativi mržnje, istorijske revizije i selektivan odnos prema suočavanju sa prošlošću.“

U Srbiji predsjednik Aleksandar Vučić i premijerka Ana Brnabić nemaju problem reći da su snage bosanskih srba u Srebrenici u Bosni i Hercegovini 1995. godine počinile zločin, no odbijaju presude međunarodnihg sudova u Hagu da je to bio genocid počinjen nad Bošnjacima istočne Bosne.

“Kada se svemu ovome dodaju koruptivne radnje kojima su populistički režimi u osnovi uvek skloni, naše šanse za tako potrebnim pomirenjem u regionu postale su sasvim krhke“, rekla je Aleksandra Bosnić Đurić.

“U odnosu na sve pokazatelje stanja u kojima se nalaze društva zemalja u regiji, a koja grade, samim tim, i njihove međusobne odnose, bojim se da su tri decenije nakon ratova ne samo propušten period za revitalizaciju ovog društvenog i političkog prostora, već su ovi odnosi bitno unazađeni.“

Gdje je, kako i zašto zakazala ljevica u regiji?

Propuštanje prilike da proevropske stranke narativ o pomirenju mnogo snažnije nametnu u javni prostor regije Zapadnog Balkana, dozvolivši ponovni razvoj nacionalizma, Markovina dovodi u kontekstu namjera tih stranaka, uključujući nekad vodeće socijaldemokratske partije i u Hrvatskoj, i u Bosni i Hercegovini, i u Srbiji.

“To pitanje nisu ni imali u svojim programima… Uvijek su se bojali reakcije nacionalista”, dodao je.

Čak i to što je pitanje suočavanja s greškama iz 90-ih, iako nedovoljno, ipak najviše odmaklo u Hrvatskoj, Markovina ne prepisuje jakim lijevim političkim programima, već naporima nevladinih organizacija, pojedinih novinara i intelektualaca.

“I Milorad Pupovac [predsjednik Vijeća srpske nacionalne manjine u Hrvatskoj] uvjeravao je Brisel da su međunacionalni odnosi u Hrvatskoj dobri u vrijeme hrvatskog pristupanja Europskoj uniji.”

Stanje u Srbiji Aleksandra Bosnić Đurić poredi s perodom pripreme za rat krajem osamdesetih. Društvo je zagnjureno u mehanizam manipulacije i simulacije realnosti, intenzivno i gotovo nezaustavljivo se stimulira govor mržnje, što sve zajedno stvara svojevrsnu masovnu hipnozu kojom se opet vraćaju opsesivne teme devedesetih godina prošlog vijeka.

Odnosi među državama po principu akcije i reakcije

“A one su, sećamo se, nacionalna i teritorijalna ugroženost, kao i projekcija nacionalnog jedinstva, koje sve češće ima pretenzije ka različitim oblicima destabilizacije susednih država… Ako znamo da su odnosi među državama regiona podložni obrascu akcije i reakcije, nije teško zaključiti da se ovakve relacije mogu obnavljati u nedogled.“

Za Aleksandru Bosnić Đurić jedina svrsishodna strategija na ovom prostoru je sasvim suprotna od onoga što se trenutno čini.

“To je ona strategija koja bi nedvosmisleno i odlučno podržala potpunu i nepovratnu demokratizaciju svih država Zapadnog Balkana, kao suštinskog garanta stabilnosti ovog regiona u budućnosti.“